Αρχαία ελληνικά ονόματα

Σοφοκλέους Αντιγόνη

Αγγειογραφία από τη Λουκανία, π. 380 - 370. π.Χ.

Ο Κώστας, κτηνοτρόφος από τα Μελίσσια, ήλθε το Σαββατοκύριακο να κόψει τη μουριά του γείτονα για τα ζώα του και μου άφησε τον Ριζοσπάστη. Από το ένθετο 7 ημέρες μαζί, αντιγράφω το παρακάτω άρθρο :

" Μετά την κυριαρχία του χριστιανισμού εκδηλώνεται αποστροφή προς κάθε τι αρχαίο. Η εκλογή γίνεται κατά προτίμηση από ονόματα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, ονόματα εορτών, αγίων και μαρτύρων της Εκκλησίας και κυρίως της Παναγίας. Οι διωγμοί κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες συνέβαλαν στη διατήρηση ειδωλολατρικών ονομάτων, ελληνικών και λατινικών, όπως Ηρακλής, Επαμεινώνδας κλπ., που στη συνέχεια έγιναν χριστιανικά. Στη βυζαντινή περίοδο επικρατούν τα χριστιανικά ονόματα και τα ονόματα των αξιωματούχων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Μέχρι και τον Διαφωτισμό, χρησιμοποιούνται μόνο όσα σχετίζονται με αγίους. Με τη διάδοση του Διαφωτισμού και την αφύπνιση της Εθνικής συνείδησης των υπόδουλων Ελλήνων, πολλοί ήταν εκείνοι που αποφάσιζαν να δώσουν στα παιδιά τους αρχαία ελληνικά ονόματα, αντί για χριστιανικά ( ρωμαϊκά ή εβραϊκά ).

Αυτή η " μόδα " ( " απροσφυής κι ανάρμοστος " καινοτομία ) ανησύχησε σφόδρα τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε'. Θεωρούσε ότι η ταυτότητα του Έλληνα που ήθελαν ν' αποκτήσουν οι Ρωμιοί ήταν συνηφασμένη με την αρχαία αντίληψη περί Θείου ( Δωδεκάθεο ), άρα ανταγωνιστική ως προς τη χριστιανική Εκκλησία. Ο σημαντικότερος λόγος ανησυχίας από αυτή την " καινοτομία " των ραγιάδων ήταν τα προμυνήματα της Επανάστασης. Αφού οι ραγιάδες Ρωμιοί ξαναγινόταν Έλληνες, σίγουρα είχαν στο νου τους την εθνική επανάσταση κατά των Οθωμανών και της Εκκλησίας. "

" Ο Διαφωτισμός επεδίωξε τη ρήξη με το εποικοδόμημα του παλαιότερου φεουδαρχικού συστήματος και, μέσα σ' αυτά τα πλαίσια, αμφισβήτησε τη θρησκεία και τις εκκλησίες. Ο ελληνικός διαφωτισμός, απότοκος της ανόδου της αστικής τάξης και του αιτήματός της για δημιουργία εθνικού κράτους, ήλθε κι αυτός σε ρήξη με την ορθόδοξη Εκκλησία. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, διαπιστώνοντας ότι ετίθετο εν κινδύνω η θέση του μέσα στα πλαίσια της οθωμανικής διοίκησης, αντιστάθηκε ενεργά στο Διαφωτισμό, στα πολιτικά του αιτήματα, καθώς και στους φορείς του.

Σε μια πορεία ραγδαίας συντηρητικοποίησης, αντιστάθηκε στη διεκδίκηση και στη διαμόρφωση ελληνικού κράτους. Τα επεισόδια αφορισμού του Ρήγα Φεραίου και του κινήματος του Υψηλάντη από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε', είναι γνωστά. " ( Δώρα Μόσχου, Ριζοσπάστης ).

" Το ίδιο κίνητρο αναγνώρισε κι ο Αλή Πασάς. Μόνο και μόνο από το γεγονός ότι οι ραγιάδες βάφτιζαν τα παιδιά τους με αρχαία ελληνικά ονόματα, υποψιάστηκε ότι κάτι ετοίμαζαν, ενώ η Εκκλησία αντέδρασε με πατριαρχική απαγορευτική εγκύκλιο : " ...και η κατά καινοτομίαν παρά ταύτα εισαχθείσα των παλαιών ελληνικών ονομάτων επιφώνησις εις τα βαπτιζόμενα βρέφη των πιστών, ως ηκούσαμε, λαμβανομένη ως μία καταφρόνησις της χριστιανικής ονοματοθεσίας, είναι διόλου απροσφυής κι ανάρμοστος, όθεν κι η ανάγκη όπως η Αρχιερωσύνη σας να διαδώσητε παραγγελίας εντόνους ... δια να λείψει τουντεύθεν κι η κατάχρησις αύτη...". Το αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν ότι σε κάποιες περιοχές όπως η Σύρος, επικράτησε η συνήθεια των δύο ονομάτων, ενός αρχαίου κι ενός χριστιανικού.

Μετά την Επανάσταση, οι Νεοέλληνες, προσπαθώντας ν' αποδείξουν τις ρίζες και τη συνέχεια της καταγωγής τους μέσα από τα αρχαιοελληνικά ονόματα, τα καθιέρωσαν. Η Εκκλησία έδωσε τη συγκατάθεσή της " βαφτίζοντάς " τα χριστιανικά και συνδέοντάς τα με ανθρώπους που μαρτύρησαν για την πίστη τους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των 40 παρθένων ( όλες με αρχαιοελληνικά ονόματα ) που αποκεφαλίστηκαν τον τρίτο αιώνα κι η Έκκλησία τιμά τη μνήμη τους την 1η Σεπτέμβρη ( Αντιγόνη, Ισμήνη, Ερμιόνη, τα ονόματα των Μουσών, Κλεοπάτρα κ.α ) . Στην εποχή μας, καθένα από τα παραπάνω ονόματα εμφανίζεται σε ποσοστό περίπου 20% επί του συνόλου. "

Πηγές στοιχείων : Συλλογικό, Ιστορία της Ελληνικής λογοτεχνίας, Τ. Ι, Παπαζήσης 2001, Ηρακλής Κακαβάνης, Καθ' οδόν προς την αρχαιότητα, Κυριακάτικος Ριζοσπάστης 13.9.2009.