Διαβάζοντας...: Δεκεμβρίου 2007

Νίκος Δήμου, Ασκήσεις ελευθερίας

Τυπωθήτω, 2006

1984 : Μιά ανάγνωση

" …Η πιο γνωστή φράση στο 1984, λέει : " Η εξουσία δεν είναι μέσο, είναι σκοπός. Δεν εγκαθιστάς μια δικτατορία για να προστατέψεις μια επανάσταση. Κάνεις την επανάσταση για να εγκαταστήσεις τη δικτατορία."
Το Κακό είναι σκοπός, όχι μέσο. Είναι στόχος, όχι σύμπτωμα. Είναι τέλος, όχι επιφαινόμενο μιας προσπάθειας για το Καλό. Δαιμονικές παρουσίες όπως του Χίτλερ δεν εξηγούνται. Είναι - καθαυτές. Το απόλυτο Κακό είναι αιτία του εαυτού του ( αυτοτελές, αυτάρκες ), δηλαδή το Κακό για το Κακό. ( Αυτό θα πει απόλυτο ). Η δύναμη για τη δύναμη. Κι επειδή το μόνο όριο της δύναμης θα ήταν η λογική ( το δύο συν δύο ίσον τέσσερα ), η δύναμη, για ν' αποδείξει τον εαυτό της, βιάζει τη λογική. Είναι ο έσχατος βιασμός - αλλά και η τελεσίδικη απόδειξη της απολυτότητας. Αυτή η δύναμη δεν έχει όρια - είναι ο Θεός των σχολαστικών φιλοσόφων που μπορεί να νοήσει μιαν αντίφαση. Η θεολογία του Κακού βρήκε στον Όργουελ έναν νέο Θωμά Ακινάτη.
Η ανάλυση αυτή είναι σημαντική για έναν βασικό λόγο : όσο εκλαμβάνουμε το Κακό σαν ένα ατύχημα στο δρόμο για το Καλό, το υποβιβάζουμε και το υποτιμούμε. Το Κακό είναι απόλυτο. Η εξουσία δεν είναι σύμπτωμα. Είναι η αρρώστια. Μόνο η κατάργησή της θα μπορέσει να δώσει στον άνθρωπο την υγεία του - να τον λυτρώσει από την καταπίεση, την εκμετάλλευση, την αλλοτρίωση. ( σελ. 35 ).
…Ας διαλύσουμε μιαν άλλη παρεξήγηση : η ουτοπία - εφιάλτης του Όργουελ δεν είναι τεχνολογική. Στον κόσμο του 1984, η τεχνολογία δεν παίζει ουσιαστικό ρόλο, το αντίθετο, το καθεστώς την αφήνει να παρακμάζει, γιατί η τεχνολογία ελευθερώνει. Οξύνει τη σκέψη, απαιτεί παιδεία - και η παιδεία ξυπνάει τον άνθρωπο και τον προβληματίζει. Το βιβλίο αποδεικνύει πολύ πειστικά πως η εξουσία δεν έχει ανάγκη από προηγμένη τεχνολογία για να πείσει. Η αποτελεσματικότερη βία εξασκείται με τα παραδοσιακά μέσα, γιατί είναι βία στο σώμα και την ψυχή. Δεν χρειάζεται λέηζερ, αλλά γκλόμπ και αρουραίους.
…Αλλά και η αστυνόμευση στο 1984 δεν χρειάζεται τόσο την τεχνολογία, όσο το απόλυτο θράσος - που μόνο μια τέτοια απόλυτη εξουσία μπορεί να έχει. Το απόλυτο θράσος είναι η επέμβαση στις ρίζες. Αντί να περιορίζει το τι λες ή τι πράττεις, περιορίζει την νοητική δυνατότητα να πεις ή να πράξεις. Επεμβαίνει στη σκέψη. Όταν δεν μπορείς ούτε να τη φωνάξεις, ούτε καν να τη θέλεις - πολύ περισσότερο να την πραγματοποιήσεις.
Και η επέμβαση αυτή γίνεται χωρίς υψηλή τεχνολογία. Γίνεται με τομές στη γλώσσα και τη μνήμη. Ξέρουμε πως η σκέψη είναι δεμένη τυπικά με τη γλώσσα και ουσιαστικά με την εμπειρία. Αν εξαφανίσω τη λέξη ελευθερία, χάνεται κι η έννοιά της. Αν περιορίσω τη γλώσσα σ' ένα άθροισμα λίγων καθαρά χρηστικών συμβόλων ( Newspeak ) περιορίζω και την έκταση της σκέψης. Σε μερικές γενιές οι άνθρωποι δεν θα μπορούν να σκεφτούν ορισμένα πράγματα - αλλά δεν θάναι τόσο αρνητικά χρωματισμένα ( καταστροφή των λέξεων ) ώστε να προκαλούν αρνητικές παβλοφιανές αντιδράσεις. Η διαδικασία θέλει χρόνο ( ο Όργουελ τοποθετεί το ορόσημο για την επικράτηση της Νέο - Γλώσσας το 2050 ), αλλά η συνταγή μοιάζει σωστή.
Επέμβαση στη μνήμη. Αντί να απαγορεύσω τη σκέψη του Μάρξ, εξαφανίζω την παρουσία του - κι όλες τις αναφορές σ' αυτόν, σ' όλα τα έντυπα του παρελθόντος. Εξαφανίζω ( ή τρομοκρατώ ) κι όλους αυτούς που θυμούνται ή γνωρίζουν μαρξισμό. Σε δυό γενιές δεν θα χρειάζεται να απαγορευτεί ο Μάρξ, δεν θα υπάρχει. Δεν θα υπάρξει ποτέ.
Ο άνθρωπος είναι το παρελθόν του και η σκέψη του είναι η γλώσσα. Όταν επεμβαίνω στο παρελθόν και τη γλώσσα, επεμβαίνω στον άνθρωπο. Κι επειδή, όπως σωστά λέει ο βασανιστής Ο' Μπράϊαν, " η πραγματικότητα υπάρχει στο νου σου και πουθενά αλλού ", όταν αλλάζω τον νου αλλάζω τον κόσμο. ( σελ. 37 ).
… Ο Όργουελ σ' όλη του τη ζωή πολέμησε το ψέμα, τη βία, την αδικία. Βαριά άρρωστος, σχεδόν ετοιμοθάνατος, έγραψε αυτό το βιβλίο για να ξεσηκώσει, να προειδοποιήσει, να φρονηματίσει. Δεν είχε αυταπάτες, ήξερε τη φοβερή δύναμη του Κακού. Όμως πολεμούσε. Που σημαίνει πως, κι αν δεν πίστευε στη Νίκη, πίστευε τουλάχιστον στον αγώνα." .